77 rocznica bombardowania Garwolina

8 września 1939r. spadły pierwsze bomby na Garwolin, które zrównały z ziemią ponad połowę miasta. 77 lat póĹşniej, 8 września 2016 roku odprawiona została rocznicowa Msza św., po której odsłonięto tablicę upamiętniającą rozstrzelanie przez hitlerowców proboszcza parafii i dwóch obywateli miasta, a na skwerku zorganizowana została ciekawa wystawa.Poczty sztandarowe, władze powiatu i miasta, służby mundurowe, kombatanci, młodzież i starsi mieszkańcy Garwolina wzięli udział w obchodach 77. rocznicy bombardowania Garwolina. Rozpoczęły się one Mszą św. celebrowaną w kolegiaci Przemienienia Pańskiego pod przewodnictwem ks. Wojciecha Sobieszka.

Przed nabożeństwem dr hab. Zbigniew Gnat- Wieteska przypomniał pierwsze dni II wojny światowej i bombardowanie Garwolina, skupiając się na zniszczeniach kościoła przez zrzucane z niemieckich sztukasów bomby. Historyk mówił też o prześladowaniach i aresztowaniach wojskowych i cywilów, między innymi ówczesnego proboszcza i kapelana ZWZ/AK ks. kan. Mariana Juszczyka, rejenta Antoniego Pinakiewicza i woĹşnego Urzędu Miejskiego w Garwolinie Bolesława Warownego, których następnie rozstrzelano na drodze za Pilawą i tam pochowano.

Wielebni Księża. Szanowni Parafianie! W czasie Mszy świętej będziemy wspominać ofiary dwóch wielkich wydarzeń z okresu wojny i okupacji. Pierwsze z nich związane jest z kampanią wrześniową. 77 lat temu. 8 i 9 września 1939 roku mieszkańcy miasta zetknęli się osobiście z okrucieństwem wojny. Na miasto i koszary 1 PSK na Aleksandrówce spadły niemieckie bomby, które spowodowały śmierć wielu osób oraz olbrzymie zniszczenia materialne. Wspomnę tylko o niektórych i to związanych z parafią. W czasie pożaru powstałego w wyniku bombardowania Garwolina przez lotnictwo niemieckie, spalił się dach kościoła, dwie wieże drewniane i wieżyczka sygnaturkowa zakończone kopułami, 2-tarczowy zegar w prawej wieży, schody wejściowe na chór i wieże, organy 20-głosowe, 16 obrazów olejnych na sklepieniu, cała polichromia nawy głównej w 4 arkadach, 2 obrazy nad prezbiterium i 4 postacie alegoryczne obok okien nawy głównej wykonane w 1909 roku przez artystę malarza Antoniego Tęczyńskiego; ponadto stopiły się i spadły trzy dzwony oraz dwa wielkie żyrandole. Od wstrząsów wybuchowych wypadły szyby w oknach. W drugiej połowie miesiąca, wkrótce po pożarze, okupacyjne władze niemieckie zajęły na dwa tygodnie uszkodzony kościół parafialny i zorganizowały w nim, na przełomie września i paĹşdziernika, punkt zborny dla jeńców polskich i aresztowanej w okolicy ludności cywilnej. W okresie zimy 1939/1940 r. służba kościelna przykryła sufit kościoła plandekami oraz usuwała gromadzący się tam śnieg chroniąc w ten sposób sufit przed zawaleniem. W latach 1940-1941 w wyniku starań proboszcza oraz dzięki ofiarności parafian wykonano nowy dach na kościele oraz pokryto go blachą. Przykryto także spalone wieże kościelne, odbudowano chór, schody wejściowe na chór, wejścia drabinowe na wieże i strych kościoła. Oszklono także wszystkie okna w kościele. Proboszczem garwolińskim był wówczas ks. Marian Juszczyk, kapelan pomocniczy garnizonu Garwolin od 1 sierpnia 1930 r. i angażujący sie głęboko w życie stacjonującego w okresie pokojowym w mieście 1 Pułku Strzelców Konnych.

Drugie wydarzenie, także tragiczne miało miejsce trzy lata póĹşniej, w lipcu 1942 roku. W tym czasie na terenie miasta i powiatu działało kilka organizacji konspiracyjnych, prowadzących szkolenie i oczekujących na moment walki z okupantem. Już po klęsce wrześniowej wielu inicjatorów dalszej walki z wrogiem mówiło „przegraliśmy tylko bitwę, wojna trwa i jaki będzie jej wynik czas pokarze”. Tak było również na terenie powiatu. Jedną z wspomnianych organizacji była ZWZ/AK Obwodu „Gołąb” - Garwolin. Kapelanem jej był ks. Marian Juszczyk. W połowie lipca 1942 roku miały miejsce aresztowania w mieście i na terenie powiatu. Prawie 40 lat temu rozmawiałem na ten temat kilkakrotnie z Wacławem Matysiakiem ps. „Ziuk”, dowódcą plutonu specjalnego i referentem dywersji w sztabie Komendy Obwodu i z ppor. Bolesławem Wójcikiem ps. „Rogaliński”, komendantem Placówki Pilawa, którzy zetknęli się osobiście z wspomnianymi wydarzeniami. Na pytanie, co było ich przyczyną odpowiedzieli że w zamierzeniu Niemców była raczej chęć zastraszenia mieszkańców powiatu. Wywiad ustalił, że wśród zagrożonych aresztowaniem byli m.in.: chorąży Narcyz Witczak-Witaczyński ps. „Kościesza” - szef kontrwywiadu Obwodu i ks. Marian Juszczyk. Pierwszy z nich uprzedzony o grożącym mu aresztowaniu, obawiając się o los rodziny pozostał w mieście. Drugi odpowiedział, że jako kapłan i proboszcz nie opuści parafian w tak trudnej chwili i nie będzie się ukrywał. Tu należy dodać, że Witczak-Witaczyński po aresztowaniu został wywieziony do Warszawy, początkowo przebywał na Pawiaku (VII-XII.1942), a następnie w obozie na Majdanku, gdzie zginął 27 marca 1943 roku.

17 lipca niemieckie władze okupacyjne aresztowały w Garwolinie, chorążego Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego ps. „Kościesza”, ks. Mariana Juszczyka, rejenta Antoniego Pinakiewicza, byłego członka Wydziału Powiatowego i Bolesława Warownego, woĹşnego Urzędu Miejskiego w Garwolinie. Ten ostatni został aresztowany przypadkowo. Niemcy poszukiwali Jana Zaniewskiego ps. „Ulina”, dawnego działacza Związku Młodej Polski, jednego z inicjatorów podziemia w Garwolinie i przywódcę organizacji - Związek Polski Niepodległej „Odrodzenie”. Zaniewski był człowiekiem ułomnym, garbatym i na pytanie „gdzie tu mieszka garbaty” jeden z mieszkańców wskazał miejsce zamieszkania Warownego. Po aresztowaniach Niemcy załadowali ks. Juszczyka, Pinakiewicza i Warownego na samochód i pojechali w kierunku Pilawy i Całowania. Wysłany z powyższą wiadomością łącznik - jak informował ppor. Wójcik - dotarł z opóĹşnieniem. Niemcy po zastrzeleniu ks. Juszczyka, Pinakiewicza i Warownego za Pilawą, na drodze do Łucznicy i pochowaniu ich na miejscu kaĹşni pojechali do Całowania w gminie Warszawice. Aresztowali tam Teodora Drewitza, ojca chrzestnego sztandaru 1 Pułku Strzelców Konnych, i przebywających tam rekonwalescentów ze Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie - Henryka Możejko, Andrzeja Tokarskiego, Bogdana Kuhne i Jana Michałowskiego. Czterech ostatnich - jak informują materiały Departamentu Informacji i Propagandy Delegatury Rządu na Kraj - Niemcy powiesili w końcu sierpnia w Całowaniu pod zarzutem należenia do „tajnego rządu”. Drewitzowi, podobnie jak miesiąc wcześniej hr. Zofii z Potockich Jezierskiej, właścicielce majątku Sobienie Szlacheckie, postawili zarzut przechowywania oficerów Wojska Polskiego. Teodor Drewitz został stracony w Warszawie w dniu 15 paĹşdziernika 1942 roku.

Proszę księdza o odprawienie mszy świętej i modlitwę w intencji mieszkańców Garwolina, ofiar bombardowania miasta we wrześniu 1939 roku. żołnierzy 1 PSK poległych w kampanii wrześniowej oraz osób aresztowanych i zamordowanych 17 lipca 1942 roku.

W kazaniu ks. Wojciech mówił, że mamy wielki dług do spłacenia dla tych wszystkich imiennych i bezimiennych bohaterów miasta. – Dług, którego nie da się spłacić czym innym, jak pamięcią modlitewną i szlachetnym życiem, naszym życiem, potomków i dziedziców tej wielkiej spuścizny, jakiej na imię Polska- artykułował kapłan.

Po nabożeństwie odsłonięto zamocowaną na ścianie świątyni tablicę pamięci ks. M. Juszczyka, A. Pinakiewicza i B. Warownego, której fundatorem był samorząd miasta Garwolina, a na skwerku w centrum miasta zorganizowano wystawę zdjęć Garwolina po bombardowaniu, licznie zgromadzeni mieszkańcy wysłuchali kilku odczytanych wspomnień świadków wydarzeń sprzed 77 lat, obejrzeli krótki film nakręcony przez  żołnierzy niemieckich i ciekawych informacji o unikalnych zbiorach, które są w posiadaniu twórców jedynego w okolicy portalu historycznego garwolin.org  Sebastiana Jędrycha i Krzysztofa Kota. I znowu zaskoczenie. Tegoroczna formuła organizacji rocznicy bombardowania Garwolina odbiegała od poprzednich, organizowanych na cmentarzu wojennym. I był to dobry pomysł organizatorów przedsięwzięcia, którymi byli samorząd powiatu i miasta Garwolina, Centrum Sportu i Kultury, Powiatowe Centrum Kultury i Promocji z/s w Miętnem i wspomniany portal.