Historia budynku kościoła
Brak źródeł nie pozwala odtworzyć początków parafii oraz ustalić, kto i kiedy wybudował w Garwolinie pierwszy kościół. Faktem jest jednak, że istniał on już w pierwszej połowie XV wieku, był drewniany i pod wezwaniem „Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny”.
W 1603 r. w czasie wizytacji parafii przez biskupa poznańskiego (bo do tej diecezji należała parafia), kościół miał sześć ołtarzy. Kilkanaście lat później kościół parafialny spalił się, a nowy wybudowano po 1629 r. W 1661 r. biskup poznański Wojciech Tolibowski konsekrował kościół pod wezwaniem „Najświętszej Marii Panny”.
20 sierpnia 1703 r. nieznany autor zamieścił w „Księdze metryk Kościelnych” opis kościoła parafialnego oraz stwierdził: „Kościół wielkiey reparacyey tak ab intra quin ab extra potrzebuie także dzwonnica y cmentarz ogrodzenia”.
Pół wieku później, 29 listopada 1756 r., w inwentarzu kościoła napisano m.in.: „kościół z drzewa z kostki obrobionego z dwoma większemi kaplicami i dwoma mnieyszemi”.
9 marca 1770 r., na prośbę plebana ks. Michała Antonowicza, konsystorz generalny warszawski skasował chylący się ku upadkowi drugi kościół w mieście, kościół „św. Anny” i przekazał jego prawa i wyposażenie kościołowi parafialnemu. Dziesięć lat później ks. Feliks Symonowicz wybudował nowy, drewniany kościół, tak jak i poprzedni pod wezwaniem „Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny”. Co się stało z poprzednim kościołem – spalił się czy też go rozebrano – do dziś nie ustalono.
Niestety 12 marca 1825 r., podczas pożaru zabudowań plebańskich drewniany kościół parafialny spalił się wraz z całym wyposażeniem oraz stojącą obok niego dzwonnicą. Jeden z dzwonów, który wtedy ocalał przechowywany był w parafii do 1831 r., kiedy to na polecenie władz zabrał go do Arsenału w Warszawie, major Jabłowski.
Prace budowlane przy nowym kościele trwały do 1839 r. Był on pierwszym w dziejach parafii kościołem murowanym. 20 października 1839 r. odprawiono w nim pierwszą Mszę świętą. 29 stycznia 1840 r. kościół otrzymał wezwanie „Przemienienia Pańskiego”, które pozostało po dziś dzień.
Mimo najlepszych chęci, na skutek wadliwego wykonania prac budowlanych, kościół wymagał ciągłych napraw. Np. w latach 1841, 1844, 1846, 1849 i 1850 poprawiano dach, a w 1847 podłogę. Budynku nie oszczędzały również burze i huragany. 17 czerwca 1849 r. silna burza gradowa uszkodziła dach i sufit. Zachodziła nawet obawa, iż strop może się zawalić. Na szczęście wszystkie naprawy przechodziły szybko i sprawnie, a w 1852 r. malarz Andrzej Klinowski, aby upiększyć wystrój wnętrza, namalował osiem pięknych obrazów przedstawiających: św. Jana, św. Marka, św. Łukasza, św. Mateusza, św. Stanisława Kostkę, św. Wojciecha, św. Barbarę i św. Stanisława biskupa.
1 września 1888 r. generał-gubernator warszawski zawiadomił gubernatora siedleckiego o zgodzie na przebudowę kościoła w Garwolinie. Niestety nigdy nie odniosła ona skutku, ponieważ w czerwcu 1890 r. rozebrano grożący zawaleniem się kościół. Jak można się domyślać, szybko postanowiono wznieść kolejną świątynię. 16 września 1890 r. biskup lubelski poświęcił kamień węgielny pod nowo budowany kościół parafialny. W czasie prac budowlanych rozebrano starą dzwonnicę, ponieważ przylegała ona do murów. Już 5 lipca 1900 r. biskup Franciszek Jaczewski konsekrował światynię pod wezwaniem „Przemienienia Pańskiego”. Ogólny koszt budowy kościoła wyniósł ponad 78 tysięcy rubli.
Nowo wzniesiony kościół, istniejący do chwili obecnej jest trzynawowy, w kształcie krzyża z krótkimi ramionami. W nawie głównej ma osiem okien, po cztery z każdej strony. W prezbiterium dwa okna. Główny ołtarz zbudowany był z sosnowego drewna. Na jego szczycie znajdowała się figura Boga Ojca siedzącego na globie i adorowanego przez dwóch aniołów rzeźbionych w drewnie. W latach 1903-1904, w ramieniu krzyża nawy południowej zbudowano ołtarz podwójny, umieszczają w nim dwa obrazy: obraz stały „Matki Boskiej Różańcowej” i obraz opuszczany „św. Franciszka”. W 1905 r. stolarz Mroczek wykonał skromną chrzcielnicę, w 1909 r. zawieszono stację Męki Pańskiej, a w 1910 r. ślusarz Hyżyński zainstalował piekny zegar na jednej z wież kościelnych.
Niestety w czasie I i II wojny światowej kościół parafialny zostawał wielokrotnie niszczony i ograbiany. 2 kwietnia 1918 r. żołnierze okupacyjnej armii niemieckiej zarekwirowali m.in. wszystkie piszczałki cynowe z organów. Na ich miejsce wstawiono piszczałki blaszane. 9 września 1939, w czasie pozaru miasta spowodowanego bombardowaniem przez lotnictwo niemieckie, spalił się dach kościoła., trzy wieże, dwutarczowy zegar w prawej wiezy, organy, szesnaście obrazów olejnych na sklepieniu, cała polichromia nawy głównej w czterech arkadach oraz dwa obrazy nad prezbiterium. W drugiej połowie września okupacyjne władze niemieckie zajęły kościół i zorganizowały w nim na dwa tygodnie punkt zborny dla jeńców polskich i ludności cywilnej aresztowanej w okolicy.
W okresie zimy 1939/1940 słuzba kościelna przykryła sufit kościoła specjalnym materiałem oraz bardzo często usuwała gromadzący się tam śnieg, chroniąc w ten sposób strop przed zawaleniem. W latach 1940-1942 przykryto spalone wieże kościelne, założono instalacje elektryczną oraz zawieszono siedem zyrandoli. Następnie zbudowane zostały nowe 18-głosowe organy, wykonano drewniane ogrodzenie, furtki i bramę. Zakupiono również obraz „Miłosierdzia Bożego”, odnowiono wieże, jednak wyglądały już one inaczej – przede wszystkim były niższe. Dzwony ozdobione na dole ornamentami i girlandami z aniołów zawieszone zostały 18 czerwca 1946 r. w lewej wiezy kościelnej. W późniejszych latach w skutek starań ks. Adama Dawidczyka założono nowy dzwon, połozono polichromię, odnowiono prezbiterium i kaplicę św. Józefa oraz umieszczono w ołtarzu wielkim pod obrazem „Przemienienia Pańskiego”, przerobionym na ruchomy, obraz „Matki Boskiej Częstochowskiej”.
W 1983 r. proboszcz parafii, ks. Henryk Bujnik, rozpoczął remont kościoła. W tym też roku zmieniono wystrój prezbiterium. W latach 1984-1985 pokryto kosciół blachą miedzianą, pomalowano z zewnątrz oraz założono ozdobne kraty – stałe po bokach i ruchome pomiędzy kruchtą a nawą główną.
W czerwcu 1988 r. rozpoczęły się prace związane z zainstalowaniem ogrzewania gazowego. 31 października 1990 r. umieszczono w kościele tablicę z nazwiskami żołnierzy 1 pułku strzelców konnych, poległych w latach 1919-1920, w okresie walk o granice Polski.
W 1992 r. proboszcz parafii ks. prałat Stanisław Maksymowicz wznowił prace remontowe, nadające kościołowi swą niepowtarzalną formę. W 2006 roku odmalowano wnętrza naw bocznych świątyni oraz zakrystię. Przeprowadzono również wymianę nagłośnienia w świątyni.
W 2008 roku ks. prałat Ryszard Andruszczak przeprowadził oczyszczanie wewnętrznych malowideł i ścian a w lecie 2009r. odnowiono elewację świątyni.
2010 rok rozpoczął się unowocześnieniem systemu projekcji tekstów pieśni oraz gruntowną renowacją konfesjonałów. W maju położono posadzkę granitową w prezbiterium oraz w zakrystii a w lipcu rozpoczęto instalowanie nowego umeblowania zakrystii. W grudniu przeprowadzono remont centralnego ogrzewania, które funkcjonowało tylko w prawej nawie kościoła, wymieniajac piec i cały system ogrzewania na nowoczesniejszy.
Na przełomie lipca i sierpnia 2011 r. została położona nowa granitowa posadzka w całym kościele.
20 kwietnia 2011 roku ks. Bp. Zbigniew Kiernikowski nadał kościołowi Przemienienia Pańskiego w Garwolinie tytuł KOLEGIATY i powołał przy niej Kapitułę Kolegiacką. Zadaniem kapituły bedzie kształtowanie nauczania społecznego zwiazanego z Krzyżem.
2012 rok rozpoczął sie inwentaryzacją cmentarza. Wyspecjalizowana firma oddała do dyspozycji zamieszczony w internecie szczególowy spis zmarłych, pochowanych na naszym cmentarzu wraz z mapą. Zreorganizowano administrację cmentarza. W światyni parafialnej przeprowadzono impregnację posadzki granitowej.
Obecnie kosciół parafialny posiada:
- ołtarz wielki, podwójny, obraz „Przemienienia Pańskiego” i „Matki Boskiej Częstochowskiej”
- w kaplicy, ołtarz podwójny, obraz „Matki Boskiej Nieustającej Pomocy” i „św. Józefa”, przed ołtarzem obraz „św. Teresy”
- ołtarz w ramieniu krzyza nawy południowej, podwójny, obraz „Matki Boskiej Różańcowej” i „św. Franciszka”
- ołtarz podwójny, obraz „św. Antoniego Padewskiego” i „św. Anny”
- ołtarz w ramieniu krzyża nawy północnej, obraz „św. Krzyża”
- ołtarz potrójny, obraz „Serca Pana Jezusa”, „św. Stanisława Kostki” i „Miłosierdzia Bożego”
W kościele znajduja się również piękne malowidła ścienne, m.in. w kaplicy „sw Józefa” – malowidło przedstawiające króla Jana Kazimierza nadającego przywilej cechowi kuśnierzy w Garwolinie, w nawie południowej – malowidło przedstawiające dwunastoletniego Jezusa rozmawiającego z nauczycielami w świątyni w Jerozolimie i w nawie północnej – malowidło przedstawiające modlącego się św. Izydora i Anioła orzącego pole. Godne uwagi są też obrazy zawieszone na ścianach, m.in. obraz „św. Floriana” i „św. Jerzego”.